Sơn thù du là một dược liệu quý có lịch sử sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền, đặc biệt trong việc bổ thận và cố tinh. Các nghiên cứu hiện đại cũng đã chứng minh nhiều tác dụng dược lý của nó, mở rộng tiềm năng ứng dụng trong y học.

Đặc điểm chung của Sơn thù

Sơn thù du (Fructus Corni officinalis) còn gọi là sơn thù nhục hay táo bì thuộc họ Sơn thù (Cornaceae). Đây là một loại cây nhỏ sống lâu năm, với chiều cao trung bình khoảng 4 mét, đặc trưng bởi lớp vỏ màu xám nâu và các cành nhỏ không có lông. Lá của cây sơn thù là lá đơn, mọc đối xứng trên cành, có cuống ngắn, đầu lá nhọn, phần đáy tròn và mép lá nguyên vẹn, nổi rõ với 5 đến 7 đôi gân phụ. Hoa sơn thù nở trước khi lá phát triển, mọc thành cụm dạng tán với những bông hoa nhỏ màu vàng. Quả của cây có hình trái xoan, khi chín chuyển sang màu đỏ tươi, bề mặt nhẵn bóng và khi được phơi khô sẽ nhăn nheo. Mùa hoa thường diễn ra vào khoảng tháng 5 đến tháng 6, còn mùa quả là từ tháng 8 đến tháng 10.

Bộ phận chính của cây sơn thù được sử dụng trong y học là quả khô, được thu hoạch khi vỏ quả chuyển sang màu đỏ. Sau khi thu hoạch, quả sẽ được nhúng nhanh qua nước sôi, loại bỏ hạt và sau đó được làm khô để bảo quản và sử dụng.

Hiện nay, phần lớn sơn thù du được sử dụng tại Việt Nam có nguồn gốc nhập khẩu, chủ yếu từ của Trung Quốc. Điều quan trọng cần phân biệt là quả táo thông thường hay táo chua không phải là sơn thù, mặc dù đôi khi có sự nhầm lẫn giữa chúng.

Thành phần hóa học của Sơn thù

Về thành phần hóa học, sơn thù du chứa một loạt các hợp chất có hoạt tính sinh học. Các thành phần đáng chú ý bao gồm tannin, các glucoside như cornuside, morroniside và loganin, các axit hữu cơ như axit malic, axit gallic và axit tartric, cùng với axit ursolic, morroniside, cornuside, secologanin và vitamin A. Ngoài ra, trong quả còn chứa các axit amin quan trọng như valine, histidine, serine và threonine. Các nghiên cứu cũng đã xác định sự có mặt của vitamin E và C trong lá tươi của cây.

Trong y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, sơn thù du được mô tả là có vị chua, sáp, tính ấm và có tác dụng quy kinh vào hai kinh quan trọng là Can và Thận. Các công dụng chính của nó bao gồm khả năng bí tinh (giữ tinh), tráng nguyên khí (bồi bổ nguyên khí), ôn can (làm ấm gan), liễm tinh (cố tinh), chỉ hãn (ngăn mồ hôi), chỉ huyết (cầm máu), cố tinh khí (làm vững chắc tinh khí), sáp tinh khí (làm se tinh khí), bổ can thận (bồi bổ gan và thận), trợ thủy tạng (hỗ trợ tạng thủy), phá trưng kết (làm tan các khối kết) và noãn yêu tất (làm ấm vùng thắt lưng và đầu gối).

Trong y học hiện đại

Y học hiện đại cũng đã tiến hành nhiều nghiên cứu về tác dụng dược lý của sơn thù du. Cao chiết từ quả sơn thù đã được chứng minh có khả năng kháng khuẩn đối với các trực khuẩn gây bệnh thương hàn và lỵ. Ngoài ra, nó còn có tác dụng chống loạn nhịp tim, một tác dụng được cho là liên quan đến khả năng kéo dài điện thế hoạt động của tế bào tim, tăng điện thế nghỉ và giảm tính tự phát của nút xoang. Thêm vào đó, sơn thù còn cho thấy tác dụng lợi tiểu và hạ huyết áp.

Những bài thước sử dụng Sơn thù

Khi sử dụng, sơn thù du thường được dùng dưới dạng thuốc sắc. Liều lượng thông thường dao động từ 6 đến 12 gram mỗi ngày, tuy nhiên trong một số trường hợp cụ thể, liều dùng có thể tăng lên đến 30 gram.

Các nghiên cứu Đông y đã tích lũy nhiều bài thuốc sử dụng sơn thù du cho các mục đích khác nhau.

– Để tăng cường sức khỏe nam giới, sơn thù thường được kết hợp với các vị thuốc khác như cẩu tích, nhân sâm, khởi tử và thục địa.

– Trong điều trị suy nhược thần kinh và cơ thể, có thể được dùng riêng hoặc phối hợp với bồ cốt chỉ và đương quy dưới dạng hoàn hoặc sắc cùng thạch xương bồ và địa hoàng.

– Đối với chứng ra mồ hôi nhiều ở trẻ em hoặc người suy nhược, có thể được dùng chung với đảng sâm và các vị thuốc khác.

– Được sử dụng để điều trị kinh nguyệt ra nhiều ở phụ nữ bằng cách dùng đơn độc hoặc kết hợp với nhân sâm, thục địa và bạch thược.

– Trong việc kiểm soát cholesterol máu, sơn thù là một thành phần của bài thuốc Lục vị hoàng.

– Đối với người bị tăng huyết áp kèm theo bệnh thận, sơn thù được phối hợp với nhiều vị thuốc khác như phục linh, sinh địa và hoài sơn.

– Để chữa thận hư và ù tai, có thể được sắc hoặc ngâm rượu cùng với thạch xương bồ, địa hoàng và cam cúc hoa theo một liệu trình nhất định.

Những lưu ý khi sử dụng

Khi sử dụng sơn thù các thầy thuốc Y học cổ truyền có những lưu ý sau:

– Những người có tiểu tiện khó khăn, tiểu ít, tiểu buốt, hoặc đang trong tình trạng thấp nhiệt không nên dùng.

– Thanh niên đang trong độ tuổi phát dục bị viêm tiết niệu cấp tính cũng cần tránh sử dụng.

– Sơn thù du được biết là tương kỵ với một số vị thuốc như cát cánh, phòng phong và phòng kỷ.

Việc sử dụng sơn thù du nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.